Pandemia koronawirusa SARS-coV-2 wymusiła zmianę organizacji pracy w zakładach pracy wielu przedsiębiorców. Zmiany nie ominęły również wymiaru sprawiedliwości. Sądy w całym kraju zdjęły z wokand jawne rozprawy i posiedzenia, ograniczając się do rozpoznawania jedynie spraw pilnych.
Środowiska prawnicze zgłosiły postulat ograniczenia wysyłania przez Sąd pism terminowych oraz umożliwienia wnoszenia pism elektronicznie, celem ograniczenia wizyt pełnomocników i obrońców na poczcie, które w ostatnich tygodniach skróciły godziny swojej pracy. Zgłoszono również potrzebę ujednolicenia definicji spraw pilnych, które rozpoznawane są przez Sąd w trakcie obowiązującego w kraju stanu epidemii.
Decyzją Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Janowie Lubelskim zdecydowano o zawieszeniu działalność Sądu Rejonowego w Janowie Lubelskim na okres 14 dni z uwagi na konieczność przeprowadzenia obowiązkowej kwarantanny. Podobny decyzja została podjęta odnośnie działalności Sądu Rejonowego Katowice – Wschód w Katowicach po tym jako u jednego z sędziów wykryto zarażenie koronawirusem SARS-CoV-2.
Powyższe problemy spowodowały przygotowanie przez Ministerstwo Sprawiedliwości pakietu przepisów mających na celu umożliwienie sprawnego działania wymiaru sprawiedliwości w trakcie pandemii koronawirusa SARS-CoV-2, które uwzględnione zostały w ustawie z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw[1]
Ustawa przewiduje możliwość wyznaczenia przez prezesa Sądu Apelacyjnego innego równorzędnego Sądu, położonego na obszarze tej samej apelacji, jako właściwego do rozpoznawania spraw pilnych należących do właściwości sądu, który zaprzestał czynności z powodu COVID -19.
Natomiast w przypadku całkowitego zaprzestania czynności przez wszystkie sądy powszechne na obszarze apelacji z powodu COVI- 19 Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego na wniosek prezesa sądu apelacyjnego wyznacza inny sąd równorzędny, położony w miarę możliwości na obszarze sąsiedniej apelacji, jako właściwy do rozpoznawania spraw pilnych należących do właściwości sądu, który zaprzestał czynności.
Wyznaczając sąd właściwy do rozpoznania spraw pilnych, Prezes Sądu może przekazać do rozpoznania także inne sprawy niż pilne, należące do właściwości sądu, który zaprzestał czynności z powodu COVID-19.
Podobne rozwiązanie przewidziano w przypadku sądów wojskowych oraz administracyjnych.
Co istotne, sąd wyznaczony w powyższy sposób, pozostaje właściwy do zakończenia postępowania w danej instancji. Wznowienie działalności, przez sąd który zaprzestał czynności z powodu COVID -19, nie spowoduje przekazania mu sprawy do dalszego rozpoznania.
Ustawa zawiera definicje spraw pilnych, które mają być rozpoznawane w trakcie pandemii koronawiursa SARS-CoV-2. Ust 4 artykułu 14a zawiera katalog 18 spraw. W większości to sprawy rozpoznawane w postępowaniu karnym, ale w katalogu spraw pilnych znalazły się również sprawy rodzinne i dotyczące osób nieletnich, wniosków o zabezpieczenie oraz zabezpieczenie dowodu z zeznań świadka, co do którego zachodzi obawa, że nie będzie można go przesłuchać na rozprawie.
Jako sprawy pilne w sądowym postępowaniu administracyjnym wskazano sprawy w przypadku których ustawa określa termin ich rozpatrzenia przez sąd oraz sprawy wniosków o wstrzymanie wykonania aktu lub czynności.
Wprowadzenie katalogu spraw pilnych z pewnością należy oceniać pozytywnie, stanowi bowiem uwzględnienie zgłaszanych postulatów przez samorządy zawodów prawniczych oraz ujednolici praktykę sądów w zakresie rozpoznawanych spraw w trakcie obowiązującego na terenie kraju stanu epidemii.
Należy jednak z zwrócić uwagę na uprawnienie Prezesa Sądu do zarządzenie rozpoznania każdej sprawy jako pilnej, jeżeli jej nierozpoznanie mogłoby spowodować niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia ludzi lub zwierząt, poważną szkodę dla interesu społecznego, albo ze względu na grożącą niepowetowaną szkodę materialną, a także gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości
Ustawa przewiduje również możliwość delegowania sędziów, za ich zgodą, do wykonywania obowiązków sędziego w innym sądzie, na czas określony, w zakresie rozpoznawania spraw pilnych, jeżeli z powodu COVID-19 wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości.
Szkoda tylko, że jedna z istotniejszych zmian, które pojawiły się w pierwotnym projekcie, nie została finalnie zawarta w ostatecznym brzmieniu Ustawy. Mowa tu o przedstawionej przez rząd propozycji informatyzacji postępowań i umożliwienia wnoszenia pismo procesowych przez strony do sądu przy użyciu platformy ePUAP, portalu informacyjnego sądów powszechnych lub za pomocą poczty elektronicznej.
Zgodnie z nieuchwaloną ostatecznie propozycją, pismo wniesione przez stronę miało być opatrzone kwalifikowanym podpisem elektronicznym, przy czym jeżeli adres poczty elektronicznej został wskazany we wcześniejszym piśmie procesowym, a tożsamość strony nie budziłaby wątpliwości, pismo mogło mieć formę dokumentową bez konieczności opatrzenia kwalifikowanym podpisem elektronicznym. Tym samym projekt Ustawy przewidywał możliwość przesłania do sądu skanu pisma opatrzonego podpisem własnoręcznym.
Niestety, przedstawiona przez rząd autopoprawka do projektu Ustawy uchyliła art. 15zzv, który umożliwić miał elektronizacje postępowań sądowych. Tym samy zrezygnowano z postulowanych przez samorządy zawodów prawniczych zmian sposobu doręczeń pism procesowych w trakcie trwającej walki z pandemią koronawirusa SARS-CoV-2.
Podsumowując, wprowadzone przez Ustawę przepisy przewidujące szczególne rozwiązania dot. funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w okresie pandemii koronawirusa SARS-CoV-2, ocenić należy pozytywnie. Nie mniej rezygnacja z elektronicznych form doręczeń pism procesowych, przy jednoczesnym zaprzestaniu doręczenia pisma za pośrednictwem poczty, sparaliżuje działalność wymiaru sprawiedliwości, jeżeli ograniczenia wprowadzone na skutek pandemii koronawirusa SARS-CoV-2 utrzymywane będą przez najbliższe tygodnie.
Nie pozostaje nic innego jak liczyć, że za przykładem Sądu Okręgowego w Warszawie, sady same wprowadzą możliwość wysyłania pism procesowych za pośrednictwem poczty elektronicznej.
[1] Ustawa z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw[1] (Dz. U. 2020 poz.568), zwana dalej: Ustawą